Μάρκος Βαμβακάρης - Η μουσική από την περίοδο της Ιταλικής κατοχής μέχρι σήμερα

Μάρκος Βαμβακάρης - ένα κείμενο του Κωνσταντίνου Γαβρόγλου

Η μουσική από την περίοδο της Ιταλικής κατοχής μέχρι σήμερα

Μας άφησε μεγάλη μουσική κληρονομιά. Το παρατσούκλι ήταν Φράγκος και το πήρε από την θρησκεία του, την Καθολική. Ο Μάρκος Βαμβακάρης γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου τον Μάιο του 1905 και πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες μουσικούς. Είχε πέντε αδέρφια. Στην οικογένεια του υπήρχε έν τονα το καλλιτεχνικό πνεύμα καθώς ο πατέρας του Δομένιος έπαιζε Γκαϊντα και ο παππούς του Ρόκος έγραφε στίχους. Ήταν εκπρόσωπος του Ρεμπέτικου τραγουδιού με ιδιαίτερη αγάπη για το μπουζούκι, δεξιοτέχνης του Μπουζουκιού. Η ζωή του χωρίζεται σε τρία στάδια, Ο Μάρκος Βαμβακάρης στον πόλεμο, Ο Μάρκος Βαμβακάρης μετά τον πόλεμο, Η αποθέωση.

Το Ρεμπέτικο τραγούδι στην διάρκεια της κατοχής (1940 – 1946) συνέβαλλε ιδιαίτερα στην υποστήριξη του ελληνικού στρατού, την περίοδο της κατοχής δημιουργήθηκαν πολλά ρεμπέτικα τραγούδια, όπως το Αιώνες πέρασαν με νεκρικά σκοτάδια του Βασίλη Τσιτσάνη, Άκου Ντούτσε μου του Παναγιώτη Τούντα, το Δεν με φοβίζει ο πόλεμος των Παναγιώτη Τούντα και Χαράλαμπου Βασιλειάδη, το Η λόγχη μας το θέλει των Παναγιώτη Τούντα και Γιώργου Βασιλειάδη, Θα πάρω το ντουφέκι μου του Στέλιο Κυρομίτη, το Να ‘ναι γλυκό το βόλι του Δημήτρη Γκόγκου, Ο μπλόκος της Κοκκινιάς του Νίκου Δημόπουλου, Πενθηφορεί η Κοκκινιά των Κούλη Σκαρπέλη και Σαράντη Κοτομάτη, Σαλταδόρους και Στέλιος Καρδάρας του Μιχάλη Γενίτσαρη, Στην σκλαβωμένη Ελλάδα και το Του Κυριάκου Γαϊδούρι και το Τους Κενταύρους δεν φοβάμαι του Δημήτρη Γκόγκου, Ψηλά της Πίνδου βουνά του Δημήτρη Γκόγκου. Εκείνη την περίοδο ο Μάρκος Βαμβακάρης δημιούργησε μουσική και ερμήνευσε το τραγούδι του Μίνου Μάτσα (Γιώργος Φωτίδας το κανονικό του όνομα), Ο αγύμναστος, το Για σας φανταράκια μας (το είπε με τον Απόστολο Χατζηχρήστο), το Ματσάκια πεντοχίλιαρα, Μουσολίνι άλλαξε γνώμη. Το Ρεμπέτικο τραγούδι την περίοδο 1940 – 1946 κυβερνούσε ο Ιωάννης Μεταξάς πέρασε πολύ δύσκολα καθώς δεν αντιμετωπίστηκε όμορφα, αποτελούσε απειλή για το δικτατορικό καθεστώς που επιβάλλεται τότε. Ο Ιωάννης Μεταξάς άσκησε μεγάλη λογοκρισία και έβαλε το Ρεμπέτικο στο περιθώριο με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν συγκρούσεις ανάμεσα στους Ρεμπέτες. Την περίοδο λίγο πριν τον β’ παγκόσμιο πόλεμο ο Μάρκος Βαμβακάρης ξεκίνησε να δημιουργεί δίσκους, συνεργασίες με πολλούς καλλιτέχνες εκείνης της εποχής, όπως την Ρίτα Αμπατζή, τον Κώστα Καρίπη, τον Γιάννη Παπαιωάννου, και εμφανίσεις, στην Θεσσαλονίκη, την Λάρισα, τον Βόλο, κ.α. Οι μουσικές του δημιουργίες συνεχίστηκαν με μεγάλη επιτυχία την μεταπολεμική περίοδο όπου ο Μάρκος Βαμβακάρης συνεργάστηκε με σημαντικές δισκογραφικές εταιρείες, όπως την Columbia και την Odeon – Parlaphone. Το 1952 ο Μάρκος Βαμβακάρης σταμάτησε τις συνεργασίες του με τις δισκογραφικές εταιρείες λόγο προβλημάτων υγείας που αντιμετώπιζε, το 1954 λόγω αρθρίτιδας εξαφανίστηκε από την δισκογραφία Τα επόμενα πέντε χρόνια ήταν καταστροφικά για εκείνον καθώς έφυγε από τα Πάλκα και την Δισκογραφία με αποτέλεσμα να μείνει πολύ μόνος. Το 1959 είδε ξανά τα φώτα της Λαμπρότητας, δημιούργησε την δεύτερη καριέρα, τα τραγούδια του αναβίωσαν σε όλη την Ελλάδα μέσα από την φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση, τον Στράτο Διονυσίου με αποτέλεσμα το έργο του να αναγνωριστεί, και ο ίδιος να φτάσει στην αποθέωση. Δημιούργησε πολλά τραγούδια με δισκογραφικές εταιρείες, όπως το Το μπουζούκι του Παρισιού και με την βοήθεια του Βασίλη Τσιτσάνη οποίος ήταν διευθυντής της Columbia οποίος επανάφερε τα τραγούδια του, πλέον ο Μάρκος Βαμβακάρης επιστρέφει στα Πάλκα, οποία δεν τον δέχτηκαν την <<άσχημη περίοδο>>. Το Ρεμπέτικο τραγούδι χωρίζεται σε επτά περιόδους, την προπολεμική, πρώτη, δεύτερη, Τρίτη, μεσοπολεμική, μεταπολεμική, δικτατορία, μεταπολιτευτική. Η προπολεμική περίοδος ξεκινάει το 1900 και τελείωσε το 1940. Σημαντικά ελληνικά αστικά κέντρα ήταν η Θεσσαλονίκη, ο Πειραιάς, η Νέα Σμύρνη, και η Ερμούπολη. Εκείνη την περίοδο το ρεμπέτικο περιλαμβάνει διάφορα χαρακτηριστικά, όπως:

1. Ο δημιουργός και ο συνθέτης διατηρούν την ανωνυμία τους.

2. Υπήρχε προφορική διάδοση των τραγουδιών οποία ήταν περιορισμένη.

3. Ερωτικά τραγούδια.

4. Ο αυθορμητισμός και ο αυτοσχεδιασμός υπάρχουν πολύ έντονα.

5. Κυριαρχεί ο ζεϊμπέκικος ρυθμός, δηλαδή ο ρυθμός 9/8.

6. Ένρινη φωνή.

Επίσης υπήρχαν δύο σχολές του Ρεμπέτικου, η Ηπειρωτική σχολή, και η Μικρασιατική σχολή. Η πρώτη σχολή είχε σαν κέντρα, την Θεσσαλονίκη, τον Βόλο, τα Τρίκαλα, το Ναύπλιο, και την Αθήνα. Η συγκεκριμένη σχολή υποστηρίζει πως το Ρεμπέτικο τραγούδι επηρεάστηκε αρκετά από το Δημοτικό. Η Μικρασιατική σχολή υποστηρίζει πως το Ρεμπέτικο επηρεάστηκε από την Σμυρναίικη μουσική, είχε σαν κέντρα την Λέσβο, την Χίο, την Σάμο, νησιά της Ανατολής. Στην δεύτερη περίοδο το Ρεμπέτικο χαρακτηρίζεται από την συμμετοχή γυναικών στις Κομπανίες, και παύση διατήρησης της ανωνυμίας του δημιουργού. Η Τρίτη περίοδος ξεκινά από το 1934 και φτάνει μέχρι την έναρξη του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. Είναι πιο γνωστή σαν Κλασσική περίοδος και εμφανίζονται νέοι καλλιτέχνες, όπως ο Στελλάκης Περπινιάδης, ο Γιώργος Μπάτης, Ο Ανέστης Δελιάς, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, κ.α. Ατυχώς όμως η επιβολή δικτατορίας από τον Ιωάννη Μεταξά έτρεψε τους ρεμπέτες προς φυγή σε επαρχιακές πόλεις. Στην περίοδο της Λογοκρισίας οι δημιουργοί του Ρεμπέτικου προσάρμοσαν την μουσική τους στο νέο πολιτικό καθεστώς, ατυχώς όμως δεν υπήρχε δισκογραφική δραστηριότητα. Σημαντικοί ρεμπέτες όπως ο Ανέστης Δελιάς, ο Γιώργος Μπάτης, ο Γιοβάν Τσαούς (Γιάννης Εϊτζερίδης) δεν είχαν κίνητρο για να δημιουργήσουν. Ο Μάρκος Βαμβακάρης την περίοδο του πολέμου είχε συνεργαστεί με μεγάλους Ρεμπέτες, όπως την Ρόζα Εσκενάζυ και η Ρίτα Αμπατζή. Την δεκαετία 1930 – 1940 με τον Ανέστη Δελιά, τον Γιώργο Αμπάτη, και τον Στράτο Παγιουμτζή δημιούργησε την γνωστή Τετράς η ξακουστή Πειραιώς, οποία στην συνέχεια μετονομάστηκε σε Πειραιώτικη κομπανία, και πλαισιωμένη από μουσικά όργανα όπως Μπαγλαμάς, και Μπουζούκι πρωτοεμφανίστηκε το 1934 στην μάντρα του Σαραντόπουλου. Ο πρώτος δίσκος του Μάρκου Βαμβακάρη με Μπουζούκι έκανε μεγάλη εμπορική επιτυχία, περιλαμβάνει τα τραγούδια Καραντουζένι, Αράπ, και δημιουργήθηκε σε συνεργασία με την δισκογραφική εταιρεία Parlaphone. Τα τραγούδια διαχωρίζονται στις εξής κατηγορίες:

1. Ερωτικά.

2. Αυτοβιογραφικά.

3. Επαγγελμάτων.

4. Συγκεκριμένων γεγονότων.

5. Συγκεκριμένων προσώπων.

6. Του χάρου.

7. Πόλεμος.

8. Στρατός

Υπάρχουν αρκετά χαρακτηριστικά που διακρίνονται στην μουσική του Μάρκου Βαμβακάρη, όπως είναι η χρήση του κλειδιού Σολ, αυτοσχεδιασμός, Διφωνία οκτάβας, λιτός στίχος – δεκαπεντασύλλαβο δίστιχο – ομοιοκαταληξία, Ζεϊμπέκικος ρυθμός, ταύτιση στίχων, σαφήνεια στον ρυθμό, χρήση Κιθάρας – Μπουζουκιού – Μπαγλαμά. Το ρεμπέτικο υπήρχε και άλλες περιόδους, όπως την πρώτη μετακατοχική, δεύτερη μετακατοχική, δικτατορία. Ο Μάρκος Βαμβακάρης έκανε από πολύ μικρός αρκετές δουλειές για να βοηθήσει την οικογένεια του, όπως Χασάπης, λούστρος, εφημεριδοπώλης, και το 1917, δώδεκα χρονών, έφυγε από την Σύρο και πήγε με την οικογένεια του στο λιμάνι του Πειραιά. Δημιούργησε πολλά τραγούδια, όπως το Εφουρμέναμε ένα βράδυ το 1932, το Καραντουζένι το 1933, το Για το γινάτι σου μωρή, το Τραγιάσκες το 1934, το Πρέπει να ξέρεις μηχανή το 1935, το Αλάνα πειραιώτισσα το 1936, το Όλοι οι ρεμπέτες του Ντουνιά του 1937, το Τότε που τα είχα τα λεφτά το 1938, το Πολίτισα το 1939, το Ζητώ παντού ο καημένος το 1940, κ.α. Το γνωστότερο του τραγούδι είναι το Φραγκοσυριανή τ’ οποίο δημιούργησε το 1935 με την επίσκεψη του στην Σύρο. Αφορμή για την δημιουργία του τραγουδιού στάθηκε η απουσία του Μάρκου Βαμβακάρη από το νησί για είκοσι χρόνια. Μέσω της μουσικής του έκφραζε προβλήματα της μετανάστευσης, και αυτό είναι κάτι που τον χαρακτηρίζει ως μεγάλο καλλιτέχνη της λαϊκής μουσικής, πρόκειται για έναν αυτοβιογραφικό συνθέτη. Έφυγε από την ζωή σε ηλικία 66 χρονών τον Φεβρουάριο του 1972. Πρόσφερε πολλά στην ελληνική μουσική, ενσωμάτωσε το Μπουζούκι ως ένα πολύ σημαντικό μουσικό όργανο. Ο Ανέστης Δελιάς γεννήθηκε το 1912 και έφυγε από την ζωή το 1941, το πραγματικό του όνομα είναι Ανεστάκη Αρτέμης. Δημιούργησε λίγα τραγούδια, το σημαντικότερο εξ’ αυτών είναι εκείνο με τίτλο Ο πόνος του πρεζάκια. Ο Γιώργος Αμπάτης είναι γνωστός σαν Γιώργος Μπάτης, γεννήθηκε το 1890 στα Μέθανα και έφυγε από την ζωή το 1967 στο λιμάνι του Πειραιά. Έπαιζε Μπαγλαμά σε Τεκέδες και Ταβερνάκια και είναι ο πρώτος που έπαιζε Μπαγλαμά σε ελληνικές δισκογραφίες. Ο Στράτος Παγιουμτζής γεννήθηκε το 1904 στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας. Δημιούργησε αρκετά τραγούδια και συνεργάστηκε με τον Βασίλη Τσιτσάνη, με τον Κώστα Μάνεση, και τον Χαράλαμπο Βασιλειάδη. Έφυγε από την ζωή το 1971. Εν τέλει το ρεμπέτικο τραγούδι ζει και σε άλλες διαστήματα, όπως την Πρώτη μετακατοχική περίοδο που ξεκινά το 1946 και λήγει το 1955 με κυριότερους εκπροσώπους, τον Γιώργο Μητσάκη, τον Βασίλη Τσιτσάνη, τον Γιάννη Παπαϊωάννου, τον Μανώλη Χιώτη, και λαϊκές φωνές τον Στέλιο Καζαντζίδη και την Σωτηρία Μπέλλου. Η δεύτερη μετακατοχική περίοδος ξεκινά το 1995 και λήγει το 1967 και επικρατούν τα έντεχνα τραγούδια. Η πρώτη μεταπολιτευτική περίοδος ξεκινά το 1974 και λήγει το 1987. Εκείνη την περίοδο το ρεμπέτικο επηρεάστηκε αρκετά από την πίνακες ζωγραφικής, αλλά και παρουσιάσεις βιβλίων. Την δεύτερη μεταπολιτευτική περίοδο το ρεμπέτικο υπήρξε εντονότερα καθώς έχουμε νέους καλλιτέχνες εκπρόσωπους του είδους, όπως τον Κώστα Λιούμπα, τον Βαγγέλη Ιωαννίδη, τον Δημήτρη Μυστακίδη, τον Χρήστο Μητρέτζη, και τέλος την γνωστή ως Λωξάντρα, Μαριώ Κωνσταντινίδου. Επίσης σημαντική συμβολή στο ρεμπέτικο είχε το άνοιγμα μαγαζιών που φιλοξενούσαν τέτοιου είδους μουσική. Τέλος το Ρεμπέτικο τραγούδι είναι ένα είδος μουσικής με μεγάλη ιστορία, θεμελίωσε την Λαϊκή μουσική, και υπηρετήθηκε από μεγάλους καλλιτέχνες, όπως τον Μάρκο Βαμβακάρη.